دستگاه اکسیژن ساز (Oxygen Concentrator) چیست؟

دستگاه اکسیژن ساز یا همان تغلیظ کننده (غلیظ کننده) اکسیژن یکی از مهمترین و ضروری ترین وسایل پزشکی خانگی می باشد که اکسیژن مورد نیاز بیماران را (بیمارانی که سطح اکسیژن یا SPO2 خون شان پایین است) با تغلیظ کردن هوای محیط به اکسیژن خالص به طور مستمر تامین می کند. توجه به این نکته حایز اهمیت می باشد که استفاده از دستگاه اکسیژن ساز بسیار ساده بوده و نیاز به تخصص ویژه ندارد.

امروزه با توجه به پیشرفت روزافزون فن‌آور ها، تکنولوژی های جدیدی گوی سبقت را در اختیار دارند که دارای ویژگی‌های خاصی همچون نداشتن اثرات تخریبی زیست محیطی و انواع آلودگی ها باشند همچنین از نظر اقتصادی دارای ارزش افزوده بالاتر باشند. یکی از فن‌آوری های جدید در سیستم اکسیژن‌سازی روش (PSA(Pressure swing adsorption  می باشد نقش اصلی را در این سیستم ، ترکیبی به نام زئولیت بازی می‌کند که دارای هزاران ویژگی منحصر به فرد می‌باشد.

هوایی که ما تنفس می کنیم شامل ۷۸% نیتروژن و ۲۱% اکسیژن و ۱% گازهای دیگر می باشد. دستگاه اکسیژن ساز با کمپرس کردن هوای داخل اتاق به مخازن زﺋولیت، نیتروژن موجود در آن را تحت شرایطی خاص (بر اساس اصل جذب سطحی نوسانی در فشار مشخص) جدا کرده و اکسیژن خالص مدیکال (پزشکی) بالای ۹۵% را در اختیار بیمار قرار می دهد.

اغلب پزشکان مقدار اکسیژن مورد نیاز بیماران را با واحد لیتر در دقیقه (L/m (Liter Per Minute  در نسخه بیماران تجویز می کنند.

دستگاه اکسیژن ساز چیست و چگونه کار میکند؟

انواع دستگاه های اکسیژن ساز خانگی:

دستگا های اکسیژن ساز به دو صورت اکسیژن ساز ثابت و اکسیژن ساز قابل حمل (پرتابل) برای کاربردهای مختلف موجود می باشند.

• اکسیژن ساز ثابت یا به اصطلاح اکسیژن ساز خانگی در ظرفیت های ۳ و ۵ و ۸ و ۱۰ لیتر در دقیقه تولید و عرضه می گردند (منظور از ۳ یا ۵ لیتر در دقیقه، ماکزیمم حجم و فلوی تولیدی دستگاه اکسیژن ساز می باشد.) که اکسیژن مورد نیاز بیماران را به صورت سیستم پیوسته یا Continuous تولید می کنند. با توجه به اینکه اکثر اکسیژن سازهای خانگی چرخ دارند جابجایی آنها از اتاقی به اتاق دیگر به راحتی امکان پذیر می باشد. همچنین بیماران می توانند با استفاده از سوند اکسیژن های بلند به راحتی در منزل تحرک داشته باشند.

• نوع دیگر اکسیژن ساز قابل حمل یا به اصطلاح اکسیژن ساز پرتابل می باشند که جهت استفاده بیماران در بیرون از منزل در ظرفیت های ۲ و ۳و ۵ لیتر در دقیقه تولید و عرضه می گردند که اکثراً اکسیژن مورد نیاز بیماران را به صورت سیستم Impuls تولید می کنند. در این سیستم از سنسورهای فشار بسیار حساس داخل دستگاه استفاده شده است که دم و بازدم بیمار را تشخیص داده و در هنگام دم اکسیژن را خارج و در هنگام بازدم آن را قطع می نماید این تکنیک موجب صرفه جویی در مصرف انرژی دستگاه می گردد.

تفاوت این نوع اکسیژن ساز با نوع خانگی آن در اندازه و وزن دستگاه و نیز مجهز بودن به باتری شارژی داخلی می باشد در صورت متصل بودن به برق ۲۲۰ ولت شهری و یا ۱۲ ولت فندکی اتومبیل باتری شارژی داخل دستگاه شارژ می شود تا در مواقع مورد نیاز ، برق دستگاه را تامین نماید.

دستگاه اکسیژن ساز چه زمانی مورد نیاز می باشد؟

امروزه بسیاری از مردم از انواع بیماری های قلبی، ریوی و یا دیگر بیماری های تنفسی رنج می برند. تعداد قابل توجهی از این بیماران می توانند از درمان به کمک اکسیژن مکمل برای مراقبت های تنفسی در خانه، بیمارستان و یا در یکی از مراکز پزشکی بهره مند شوند.

اکسیژن گازی است که ۲۱% هوای محیط پیرامون ما را فرا گرفته است. عملکرد درست بدن ما به این منبع ثابت هوا وابسته است. پزشک معالج شما، به دلیل آنکه بدن، خود قادر به دریافت اکسیژن کافی از محیط نیست، درمان با اکسیژن مکمل را تجویز می نماید.

بیمارانی که دارای نارسایی های ریوی از جمله بیماران COPD و پنومونی و ادم ریوی و … می باشند و به طور کلی می توان گفت بیمارانی که سطح اکسیژن خونشان SPO2)) از حالت عادی پایین تر است برای بالا بردن اکسیژن خون خود نیاز مبرم به اکسیژن تراپی دارند. ساعات استفاده از دستگاه را تنها پزشک مشخص می¬کند و این ساعات بین ۱ الی ۲۴ ساعت در روز می¬تواند باشد. به عنوان یک توصیه جدی این مهم را باید توجه کرد که پس از تجویز پزشک به سرعت باید از دستگاه اکسیژن ساز استفاده کرد.

دستگاه اکسیژن ساز از چه اجزایی تشکیل شده است؟

۱– فیلترها

فیلترهای ورودی دستگاه اکسیژن ساز ۲ نوع می باشد:

۱-۱ فیلتر اول از جنس پلی اورتان یا همان ابر صنعتی می باشد که وظیفه جذب گرد و غبار موجود در هوای ورودی را بر عهده داشته و قابل شستشو بوده و می باید هر هفته یکبار با آب معمولی بدون شوینده شسته و خشک شود .

۱-۲ فیلتر دوم یا همان فیلتر هپا (HEPA) از جنس کاغذی می باشد که اندازه و شکل های متفاوتی دارد که بستگی به مارک دستگاه اکسیژن ساز زمان تعویض متفاوتی دارند.

۱-۳ فیلتر خروجی از یک فیلتر آنتی باکتریال بوده که وظیفه حذف باکتری ها و ذرات میکرونی را دارد تا اکسیژن خروجی یک اکسیژن سالم و مدیکال جهت تنفس بیمار باشد.

۲– کمپرسور هوا

وظیفه کمپرسور مکش هوای محیط اطراف به درون دستگاه و کمپکت یا فشرده سازی آن می باشد.کمپرسور اکسیژن سازها اغلب پیستونی از نوع خشک یا Oil Free می باشند. هوا ی مکیده شده به درون دستگاه بعد از عبور از فیلترهای ورودی وارد کمپرسور شده و سپس تحت فشار مشخصی به درون سیلندرهای زئولیت هدایت می شود.

بیشترین میزان صدا و ارتعاش دستگاه های اکسیژن ساز به دلیل کارکرد کمپرسور می باشد به همین دلیل در ساخت دستگاه ها اغلب سعی می شود تا صدای کمپرسور کنترل شود و با روش هایی مثل درون باکس قرار دادن کمپرسور و یا سوار کردن آن بر روی فنر این کار را انجام می دهند. که روش دوم نسبت به روش اول برتر است زیرا قرار دادن کمپرسور درون جعبه به مرور زمان منجر به کاهش طول عمر آن می شود.

۳– شیر برقی یا دریچه متحرک:

این دریچه یک دریچه چهار مسیره است. از یک طرف رابط بین کمپرسور و سیلندرهای زﺋولیت بوده از طرف دیگر خروجی اکسیژن می باشد. هوای ورودی را به سیلندر های زﺋولیت رسانده از طرف دیگر کار خارج کردن نیتروژن از سیلندرها و خارج نمودن آن از دستگاه را انجام می دهد. به دلیل اینکه مرتب بین دو سیلندر زﺋولیت در حال سوئیچ کردن است به آن دریچه متحرک می گوییم.

۴– سیلندرهای زﺋولیت:

در دستگاه اکسیژن ساز دو سیلندر که از گرانول های زﺋولیت پر شده اند که وظیفه تخلیص گاز اکسیژن را بر اساس روش نوسانات جذب سطحی بر عهده دارند و عملکرد آن بدین گونه است که گاز نیتروژن را جذب کرده و گاز اکسیژن را از بین تخلخل های خود عبور می دهد. بعد از اینکه گرانول ها از گاز نیتروژن اشباع شدند تخلیص اکسیژن در این ستون متوقف و در ستون دیگر آغاز می شود و دستگاه شروع به خارج نمودن گاز نیتروژن از ستون می کند و مجددا فرایند تخلیص از نو آغاز می شود.

زئولیت( Zeolite ) یک ماده معدنی است که عمدتاً از آلومینوسیلیکات تشکیل شده و کاربرد تجاری عمده آن در صنایع به عنوان جاذب سطحی است. واژه زئولیت در اصل در سال ۱۷۵۶ توسط کانی شناس سوئدی اکسل فردریک کرونستد (Axel Fredrik Cronstedt) ابداع شد. نام زئولیت از ترکیب دو واژه یونانی ζέω (zéo) ، به معنی «جوش» وλίθος (lithos)، به معنای «سنگ» تشکیل شده‌است.

۵– مخزن اکسیژن:

بعد از تخلیص گاز اکسیژن و خارج شدن آن از سیلندرها گاز اکسیژن در یک مخزنی به نام مخزن اکسیژن ذخیره می شود و در اینجا میزان فشار اکسیژن توسط یک رگلاتور تنظیم و به سمت خروجی دستگاه هدایت می شود.

۶– فلومتر:

فلومتر شبیه به یک خط کش مدرج است که بر حسب لیتر بر دقیقه درجه بندی شده و وظیفه تنظیم گاز اکسیژن خروجی را بر حسب لیتر بر دقیقه (LPM) بر عهده دارد. فلومتر در قسمت خارجی دستگاه قرار دارد و کاربر می تواند با چرخاندن یک شیر آن را به راحتی تنظیم کند نکته بسیار مهم که قابل توجه هست اینکه در موقع کار دستگاه اکسیژن ساز شیر چرخان فلومتر را نباید آنقدر باز کرد که توپک داخل آن از خط قرمز بالای درجه بندی عبور کند.

۷– لیوان مرطوب کننده :

در قسمت خروجی دستگاه اکسیژن ساز، لیوان مرطوب کننده می باشد که اکسیژن خروجی از داخل آن عبور کرده و مرطوب می گردد . مقدار آب مورد نیاز لیوان مرطوب کننده اکسیژن ساز بر روی آن مشخص شده و نباید کمتر یا بیشتر از این مقدار آب در لیوان ریخت. آب مورد استفاده داخل لیوان مرطوب ساز بایستی فقط آب مقطر (یا آبی که از دستگاه تصفیه آب خانگی بدست می آید) ریخته شود و هر هفته یکبار سوراخهای نازل شلنگ داخل لیوان ،جرم زدایی شده (سرکه سفید) و یا توسط سوزن ، سوراخهای آن باز گردد.

نکته: برای استفاده بهینه از لیوان مرطوب کننده اکسیژن ساز و حفظ بهداشت باید آب لیوان هر روز و یا دو روز یکبار به صورت کامل تعویض شود.

دستگاه اکسیژن ساز چگونه کار می کند ؟

۱- هوای اطراف (هوای اتاق) در ورودی دستگاه ابتدا از فیلتر گرد و غبار و سپس فیلتر هپا عبور کرده و وارد کمپرسور پیستونی می شود. کمپرسور هوای ورودی را فشرده ساخته و به سمت سیلندر های زئولیت هدایت می کند.

۲- هوای وارد شده به ستون های زئولیت توسط گرانول های زئولیت به ترتیبی که گفته شد تجزیه می شود. مولکول های کوچک گاز اکسیژن از تخلخل ها عبور کرده و مولکول های بزرگتر نیتروژن جذب گرانول ها می شود. گاز اکسیژن خالص شده به سمت خروجی ستون هدایت می شود و گاز نیتروژن از طریق ورودی ستون برگشته و تخلیه می شود. کمپرسور ابتدا هوا را وارد یک ستون می کند تا کار تخلیص اکسیژن را انجام دهد. کمپرسور تا زمانی این کار را انجام می دهد که دانه های زئولیت این ستون از گاز نیتروزن اشباع شوند.

در این مرحله کمپرسور به سمت ستون دیگر سوئیچ کرده و هوا را وارد ستون بعدی می کند. در طی این فاصله که کمپرسور هوا را به ستون دوم می فرستد نیتروژن ستون اول از قسمت ورودی ستون تخلیه می شود تا ستون مجددا آماده دریافت هوا و خالص سازی اکسیژن شود و به این ترتیب این سیکل در دستگاه ادامه می یابد.

۳- گاز اکسیژن از خروجی ستون زئولیت خارج شده و از طریق دریچه های یک طرفه به سمت تانک اکسیژن که ذخیره کننده گاز اکسیژن است هدایت می شود در این تانک میزان فشار اکسیژن از طریق رگلاتورهای فشار تنظیم شده و مجددا از میان یک فیلتر عبور می کند و به سمت سنسور خلوص اکسیژن و فلومتر تنظیم جریان هدایت می شود.

۴- گاز اکسیژن رسیده به فلومتر تنظیم جریان پس از تنظیم جریان توسط کاربر به سمت خروجی دستگاه و لیوان مرطوب کننده و سپس نازل اکسیژن هدایت شده و توسط بیمار تنفس می شود.

راهنمای روشن کردن و استفاده از دستگاه اکسیژن ساز :

۱- ابتدا سیم برق دستگاه را به پریز برق شهری وصل نمایید. نکته: حتما از محافظ برق (مخصوص یخچال) جهت جلوگیری از آسیب رسیدن به دستگاه به دلیل نوسانات برقی استفاده شود.

۲- مخزن آب مرطوب کننده (لیوان) را از آب مقطر پر کنید. میزان آب باید بین دو شاخص مشخص شده قرار گیرد. سپس مرطوب کننده را توسط مهره ای که روی آن قرار دارد به دستگاه اکسیژن ساز وصل نمایید و سوند تنفسی را به مرطوب کننده متصل نمایید.

۳- کلید خاموش/ روشن (ON/OFF) را در حالت روشن قرار دهید تا دستگاه روشن شود. در اکثر دستگاه ها برای مدت پنج ثانیه صدای بوقی شنیده می شود که نشان دهنده سلامت دستگاه می باشد.

۴- میزان خروجی اکسیژن را با توجه به تجویز پزشک بوسیله فلومتر دستگاه تنظیم نمایید. هرگز توپک داخل فلومتر از خط قرمز بالایی نباید عبور کند. اکنون دستگاه آماده کار می باشد.

۵- برای خاموش کردن دستگاه کلید خاموش/ روشن را در وضیعت خاموش قرار دهید.

شرایط نگهداری دستگاه اکسیژن ساز :

هر دستگاهی نیاز به نگهداری دارد و دستگاه اکسیژن ساز نیز از این قاعده مستثنی نیست با این تفاوت که این دستگاه نیازمند نگهداری کمتری می¬باشد. نکات مهم به شرح ذیل می باشد:

۱- از قرار دادن دستگاه در محیط های پر گرد و غبار، کنار پنجره ها، روی فرش و موکت که ایجاد پرز می کنند خودداری فرمایید.

۲- از قرار دادن دستگاه نزدیک پرده، رادیاتور، بخاری، شومینه و غیره خودداری فرمایید. (حداقل فاصله ۳ متر)

۳- از قرار دادن دستگاه در محیط خارج از محیط اتاق (حیاط، تراس) خودداری فرمایید.

۴- دستگاه را از تابش مستقیم نور خورشید دور نگهدارید. (جلوی پنجره گذاشته نشود)

۵- اطراف دستگاه بایستی حداقل ۲۵ سانتیمتر نسبت به دیوار و اثاث دیگر فاصله داشته باشند.

۶- این دستگاه برای تولید اکسیژن نیاز به هوا دارد پس از قرار دادن آن در محیط های بسته مانند کمد و غیره که از نظر مکش هوا دستگاه را دچار مشکل می کند خودداری فرمایید.

۷- همیشه دستگاه اکسیژن ساز را در حالت ایستاده قرار دهید.

۸- برای تمیز کردن کابینت دستگاه ابتدا آن را از پریز برق بیرون آورده و از پارچه یا ابر مرطوب آغشته به مواد پاک کننده رقیق استفاده نمایید و از ریختن آب و حلال های نفتی بر روی دستگاه خودداری نمایید.

۹- برای استفاده بهینه از لیوان مرطوب کننده اکسیژن ساز و حفظ بهداشت باید آب لیوان هر روز و یا دو روز یکبار به صورت کامل تعویض شود.

۱۰- لطفا لیوان مرطوب کننده را هر هفته با آب و سرکه سفید شستشو دهید.

۱۱- در بعضی مدل های اکسیژن ساز فیلترهای خارجی برای ورودی هوای کمپرسور تعبیه شده است باید توجه کرد که این فیلترها حداقل هفته¬ای یک بار با آب شسته شده و کاملا خشک در سر جای خود قرار گیرند. فیلترهای داخلی دستگاه حتما باید توسط سرویسکار مجاز تعویض کردند.

۱۲- سوند اکسیژن باید از هرگونه گره خوردگی و پارگی دور بماند.

۱۳- دستگاه های اکسیژن ساز به گونه¬ای طراحی شده اند که بتوانند در ۷ روز هفته ۲۴ ساعت روشن باشند اما برای بیشتر استفاده کردن از دستگاه بهتر است پس از گذشت ۷-۸ ساعت دستگاه به مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه خاموش شود. پس از ۲۰ الی ۳۰ دقیقه بیمار می¬تواند دوباره برای بازه زمانی ۷-۸ ساعته از دستگاه استفاده نماید. برای بیمارانی که دچار مشکل حاد ریوی هستند پیشنهاد می¬شود تا در زمان استراحت دستگاه از کپسول اکسیژن استفاده نمایند.

نظافت اکسیژن ساز خانگی:

۱- برای تمیز کردن کابینت دستگاه ابتدا آن را از پریز برق بیرون آورده و از پارچه یا ابر مرطوب آغشته به مواد پاک کننده رقیق استفاده نمایید و از ریختن آب و حلال های نفتی بر روی دستگاه خودداری نمایید. بهتر است هر ۲ هفته یکبار بدنه دستگاه را تمیز کنید.

۲- کانولای بینی یا سوند اکسیژن را روزانه با یک دستمال مرطوب کاملا تمیز کنید. این وسیله به شدت در معرض آلودگی محیط قرار دارد و می تواند مشکل ساز باشد. لازم است تا نسبت به تعویض کانولای بینی به صورت هفتگی اقدام شود.

۳- فیلتر ورودی دستگاه اکسیژن ساز وظیفه جذب گرد و غبار موجود در هوای ورودی را بر عهده داشته و قابل شستشو بوده و می بایستی هر هفته یکبار با آب معمولی بدون شوینده شسته و خشک شود.

۴- لیوان مرطوب کننده اکسیژن یکی از ضروری ترین بخش های دستگاه اکسیژن ساز است که حتما باید به صورت مرتب تمیز شود. آلودگی لیوان رطوبت ساز مستقیما با هوای دمیده شده در ارتباط است. لیوان مرطوب کننده را هر هفته با آب و سرکه سفید شستشو دهید.

مزایای استفاده از دستگاه اکسیژن ساز نسبت به روش سنتی:

۱- اطمینان از خلوص بالای اکسیژن در دستگاه اکسیژن ساز (حدود ۹۵% )

۲- تولید اکسیژن مدیکال (بهداشتی) و بدون بو به روش فیلترینگ ضد باکتری در دستگاه اکسیژن ساز

۳- تولید اکسیژن به صورت سیستم Continuous یا پیوسته

۴- تولید اکسیژن مرطوب و خشک

۵- کسر هزینه های خرید کپسول ، مانومتر ، نگهداری ، تعمیرات ، حمل و نقل ، شارژ کپسول

۶- جلوگیری از بروز احتمالی خطر انفجار در کپسولها

۷- احساس آرامش روحی و روانی بیماران

۸- قابلیت حمل آسان دستگاه اکسیژن ساز

منبع:سایت تنفسی